Таърихи алгоритм: Аз Ал-Хоразмӣ то замони муосир.

Калимаи алгоритм аз номи олими бузурги осиеи миена Дар асрҳои 8-9 абу Абдуллоҳ Муҳаммад ибни Мусо ал-Хоразмӣ гирифта шудааст. Аз асарҳои математикии Ал-Хоразмӣ танҳо ду алгебраӣ ва арифметикӣ ба мо расидаанд. Китоби дуюм муддати тӯлонӣ гумшуда ҳисобида мешуд, аммо соли 1857 дар китобхонаи донишгоҳи Кембриҷ тарҷумаи он ба забони лотинӣ ефт шуд. Дар он чор қоидаи амали арифметикӣ тасвир шудааст, ки амалан ҳамон қоидаҳое мебошанд, ки ҳоло ҳам истифода мешаванд. Сатрҳои аввали ин китоб чунин тарҷума шудаанд: “Гуфт Алгоритмҳо. Мо Ба Худо, сардор ва ҳимоятгари Худ ситоиш мекунем. Ҳамин тавр, номи Ал-Хоразмӣ Ба Алгоритмҳо гузашт, ки аз он ҷо калимаи алгоритм пайдо шуд. Истилоҳи алгоритм барои ишора ба чор амалиети арифметикӣ истифода мешуд, маҳз дар ин маъно он ба баъзе забонҳои аврупоӣ дохил шуд.

Оҳиста-оҳиста маънои калима васеътар шуд. Олимон онро на танҳо ба ҳисоббарорӣ, балки ба дигар расмиети математикӣ низ истифода бурданд. Масалан, тақрибан соли 1360 файласуфи фаронсавӣ Николай Орем рисолаи математикии “Algorismus proportionum” (Ҳисоб кардани таносубҳо) – ро навишт, ки дар он ӯ бори аввал дараҷаҳои нишондиҳандаҳои харобаро истифода бурд ва дар асл ба идеяи логарифмҳо наздик шуд. Вақте ки ба ҷои абак ҳисоби хатҳо омад, дастурҳои зиеде дар бораи он “Algorithmus linealis” номида шуданд, яъне қоидаҳои ҳисоб дар хатҳо.

Дар соли 1684 Готфрид Лейбниц дар асари “Nova Methodvs pro maximis et minimis, itemque tangentibus…” бори аввал калимаи “алгоритм” (Algorithmo) – ро ба маънои васеътар истифода бурд: ҳамчун роҳи мунтазами ҳалли мушкилоти ҳисобкунии дифференсиалӣ.

Леонард Эйлер низ аз калимаи алгоритм истифода мебурд, ки яке аз асарҳои ӯ Истифодаи алгоритми нав барои ҳалли мушкилоти Пелл (“De usu novi algorithmi in problemate pelliano solvendo”) номида мешавад. Фаҳмиши Эйлер дар бораи алгоритм ҳамчун синоними тарзи ҳалли масъала аллакай ба алгоритми муосир хеле наздик аст.

Таърихнигорон яке аз рӯйхати китоби дарсии арифметикаи русии қадимиро, ки бо номи “Ҳикмати Ҳисобӣ”маъруф аст, соли 1691 таъйин мекунанд. Ин асар дар бисер вариантҳо маълум аст ва ба дастхатҳои қадимии асри XVI бармегардад.аз онҳо метавон пайгирӣ кард, ки чӣ гуна донистани рақамҳои арабӣ ва қоидаҳои амал бо Онҳо тадриҷан дар Руссия паҳн шуд. Ҳамин тариқ, калимаи “алгоритм” аз ҷониби аввалин математикҳои рус ҳамон тавре, ки дар Аврупои Ғарбӣ фаҳмида мешуд, фаҳмида мешуд. Аммо он на дар луғати машҳури В. И.Даль ва на пас аз сад сол дар “луғати Тафсири забони русӣ” таҳти таҳрири Д. Н. Ушаков (1935 г.) вуҷуд надошт. Аммо калимаи “алгорифм” – ро дар луғати маъмули Энсиклопедии пеш аз инқилобии бародарони Гранат ва дар нашри аввали Энсиклопедияи Калони Шӯравӣ (БСЭ), ки Соли 1926 нашр шудааст, пайдо кардан мумкин аст.Ҳам дар он ҷо ва ҳам дар он ҷо он ба таври якхела шарҳ дода мешавад: одатан, ки аз рӯи он ин е он амали арифметикӣ дар системаи даҳӣ иҷро карда мешавад. Аммо дар ибтидои асри XX барои математикҳо калимаи алгоритм аллакай ҳар як раванди арифметикӣ е алгебраиро, ки бо қоидаҳои қатъиян муайян иҷро карда мешавад, ифода мекард ва ин шарҳ дар БСЭ низ дода мешавад.

Таърифи дақиқи мафҳуми алгоритм имконият дод, ки ҳалли алгоритмии бисер мушкилоти математикиро исбот кунад. Пайдоиши аввалин лоиҳаҳои мошинҳои ҳисоббарор (А.Тюринг, Э. Пост ) таҳқиқи имкониятҳои истифодаи амалии алгоритмҳоро ҳавасманд кард, ки истифодаи онҳо, бинобар меҳнатдӯстии онҳо, қаблан дастрас набуд. Раванди минбаъдаи рушди техникаи ҳисоббарорӣ рушди ҷанбаҳои назариявӣ ва амалии омӯзиши алгоритмҳоро муайян кард.

Назари муосир ба алгоритмизатсия.

Назарияи алгоритмҳо моделҳои мушаххаси алгоритмҳоро месозад ва меомӯзад. Бо рушди техникаи ҳисоббарорӣ ва назарияи барномасозӣ зарурати сохтани алгоритмҳои нави иқтисодӣ меафзояд, тарзи сохтани онҳо, тарзи навиштани алгоритмҳо бо забони барои иҷрокунанда фаҳмо тағир меебад. Намуди махсуси иҷрокунандаи алгоритмҳо компютер аст, бинобар ин зарур аст, ки воситаҳои махсус эҷод карда шаванд, ки аз як тараф ба таҳиягар имкон медиҳанд, ки алгоритмҳоро дар шакли қулай сабт кунад ва аз тарафи дигар ба компютер имконият диҳад, ки навишташударо фаҳмад. Чунин воситаҳо забонҳои барномасозӣ е забонҳои алгоритмӣ мебошанд.